Wat je ook doet, jaag de regen achterna
Jonge Harten werkt ook dit jaar weer met twee centrale gasten: theatermakers die meedenken met de programmering en hier hun stempel op drukken. Tijdens het festival laten ze (nieuw) eigen werk zien, of aanverwant werk van andere relevante makers. Dit jaar zijn onze gasten Alexandra Broeder en Mohamed Yusuf Boss. In aanloop naar de komende editie van Jonge Harten spraken we alvast met ze over hun werk en ons festival. Wat kenmerkt hun werk? Hoe vinden ze het om met jongeren te werken? En natuurlijk: wat zijn ze van plan, straks in Groningen?
Wat je ook doet, jaag de regen achterna
Hiphop, Ubuntu en voetbal: in de dansvoorstellingen van Mohamed Yusuf Boss komen ze samen. Hij werkt nooit alleen en doordringt zijn publiek graag van het belang om in het leven niet alleen te komen halen maar ook iets te komen brengen. Ook tijdens Jonge Harten. ‘Je hebt anderen nodig om vooruit te komen.’
Ergens is het gek, een interview met alleen Mohamed Yusuf Boss – al is hij dan een man met vele gezichten. Zo is hij danser, choreograaf, dansdocent en theatermaker. Maar bovenal is hij altijd maar een stukje van een veel groter verhaal. ‘Ik denk niet erg vanuit ik’, zegt hij, nog voor het gesprek goed en wel van start is. ‘Alles wat ik maak, is uiteindelijk de verdienste van X Yusuf Boss, de groep met wie ik werk.’
Vitrageverhalen
Het zit in de Nederlandse cultuur, denkt Yusuf Boss, die focus op het ik. ‘Mijn moeder werd daar erg door getriggerd. Ik kom uit Somalië, waar het leven zich grotendeels afspeelt op straat. Die straat, of zelfs je postcode, dat is ook je familie. Hier hebben huizen wel hele grote ramen, maar als mijn moeder de gordijnen opentrok als wij naar school waren, dan werd ze geconfronteerd met leegte op straat. Dus hield ze de vitrages dicht, om binnen haar Somalië nog een beetje te laten bestaan.’
Yusuf Boss werd geboren in Hargeisa in Somaliland, een land gelegen tussen Djibouti, Ethiopië en Somalië, dat niet officieel wordt erkend. Op zijn derde ontvluchtte hij met zijn moeder, drie zussen en broertje de oorlog in Somalië. Zijn vader bleef in zijn geboorteland. De ontmoeting tussen landen en culturen en het meervoudig perspectief spelen een belangrijke rol in Yusuf Boss’ werk. ‘Ik ben altijd benieuwd naar hoe mensen zich tot elkaar en elkaars werelden verhouden. Andere mensen en hun verhalen zijn altijd mijn vertrekpunt.’
Een klas vol ikken
Het werken met jongeren vindt Yusuf Boss dan ook in alle opzichten een zegen. ‘Ze zien andere dingen, kijken anders’, zegt hij. Een passende doelgroep dus, als het gaat om nieuwe gezichtspunten. En ook: een lastige groep, omdat juist voor jongeren het ik zo voorop staat. ‘Ze zitten in een leeftijdsfase waarin hun identiteit vorm krijgt. De vraag ‘wie ben ik?’ is dan heel belangrijk, zeker in een tijd waarin je op sociale media steeds wordt verleid online profielen en persona’s aan te maken.’
Tel daarbij op de talloze online coaches op die overal opduiken en je vaak voor veel geld leren hoe je de beste versie van jezelf kunt worden. ‘Kinderen en jongeren wordt zo geleerd om constant met zichzelf bezig te zijn’, vindt Yusuf Boss. Een ontwikkeling die hij met lede ogen tegemoetziet. ‘Stel, je hebt een klas vol ikken, wat heeft dat voor gevolgen voor de groep?’
Opoffering
Yusuf Boss geeft een voorbeeld aan de hand van drie voetballers: Lionel Messi, Kylian Mbappé en Neymar da Silva Santos Júnior. ‘Zij zijn de beste voetballers van de wereld en zitten bij elkaar in een team, Paris Saint-Germain. Maar ze zijn vooral als individuen sterren. Ajax heeft niet zulke sterren, maar komt bijna even ver: ze zijn echt een team.’
Het is dus de moeite waard om je eigenbelang niet altijd voorop te stellen. Zoals de oom van Yusuf Boss deed, toen hij zich opwierp om voor zijn oma te zorgen. ‘Mijn oom leeft voor mijn oma’, zegt Yusuf Boss. ‘Er zijn ook geen bejaardenhuizen in Somalië. Een zekere mate van opoffering is daar heel belangrijk, zo onderhoud je elkaar. Dat is soms moeilijk, omdat dan bijvoorbeeld je familie voor je carrière gaat. Maar het mooie ervan is dat je leert dat je het samen moet doen.’
‘Guns ’n bitches’
Voor zijn voorstellingen haalt Yusuf Boss veel inspiratie uit de hiphopcultuur, waar het draait om het collectief en delen. In het verlengde hiervan houdt hij het principe van each one teach one graag in ere: zorg dat je niet alleen komt halen, maar ook wat komt brengen.
In het verlengde hiervan heeft Yusuf Boss zich verdiept in Ubuntu, het Afrikaanse filosofische gedachtegoed dat draait om geven en nemen en – vrij vertaald – het idee: je bent niet zonder de ander. ‘Je hebt altijd een ander nodig om vooruit te komen. Dus ik probeer altijd nieuwsgierig en open te zijn, de hort op te gaan. Zoeken naar overeenkomsten maar ook de verschillen vieren. Zo leer ik elke keer weer iets nieuws.’
De echo van thuis
Yusuf Boss’ aanpak resulteerde de laatste jaren onder meer in de voorstellingen SHAN (2016), AFAR (2019), KÓW en LíX; dansvoorstellingen waarin hiphop en traditionele Somalische zang samengaan en waarin hij onderzoekt wat het betekent om als eerste generatie Somalier op te groeien in Nederland. Ook is hij, op uitnodiging van Club Guy & Roni, bezig aan iets nieuws: Laba (Somalisch voor twee), een dansvoorstelling over ontheemding, je plek vinden en de relatie tussen het individu en een land of thuis dat geen officieel bestaansrecht heeft.
Yusuf Boss: ‘Wat echoot er door als je niet meer naar huis kunt, wat doet dat met je? Dat wil ik verkennen.’ Naast hiphop is in deze voorstelling ook een rol weggelegd voor de ‘haka’, de ceremoniële dans van de Maori uit Nieuw-Zeeland. Ook het nomadische karakter van het Somalische volk klinkt erin door. ‘In Somalië reizen mensen de regen achterna. Omdat er altijd droogte dreigt, is regen er heilig’, zegt Yusuf Boss. ‘Dus geldt: chase the rain. Zo is het leven eigenlijk ook: je moet soms een plek achterlaten, om je op een nieuwe, vruchtbare plek te kunnen vestigen. Dat gegeven neem ik mee in de voorstelling.’
AFÁR XL
Wat dit allemaal betekent voor Jonge Harten? In elk geval dat er verse plannen zijn met zijn bestaande voorstelling AFÁR, waarvoor onder meer de rellen in Hongkong een inspiratiebron vormden. Yusuf Boss: ‘Er zit een scène in over die gaat revolutie. Daar willen we een XL-versie van willen maken: met zo veel mogelijk dansers de vloer op, het leger van de toekomst.’
Het idee is dat de dansers maskers dragen, die ze gedurende de scène afdoen. ‘Dan zie je dus eerst de groep, of het collectief, en daarna de mensen erachter en hun blikken; hoe kijken zij naar de toekomst? Dat beeld bij die dans wordt heel tof.’
Jouw wereld, mijn wereld
Verder staan de komende maanden in het teken van veel verzinnen en uitproberen. De kans is groot dat Yusuf Boss en zijn team aan de slag gaan met foto’s, brieven, maar ook slaapliedjes en andere persoonlijke documenten. ‘Dat zijn allemaal dingen die ik verzamel’, verklaart hij – een gewoonte die is ontsproten aan zijn Somalische wortels. ‘In Somalië is oral history heel belangrijk. Verhalen worden van generatie op generatie doorgegeven. Als je dat niet doet, verdwijnen ze. Daarom verzamel ik beelden. Achter één foto gaat vaak een heel verhaal schuil.’
Hoe de plannen zich de komende tijd ook ontwikkelen, Yusuf Boss benadrukt dat het uitganspunt is: kijken hoe X Yusuf Boss en Jonge Harten elkaar kunnen versterken. ‘Als gezelschap proberen wij onze wereld mee te nemen naar Jonge Harten. En ik hoop dat jongeren hun wereld meenemen naar ons. Als dat een beetje lukt, ben ik blij.’
Stay with the trouble